Czy urlop rodzicielski przysługuje ojcu, gdy matka nie pracuje?
Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem reguluje Kodeks pracy w rozdziale ósmym. Z opieką nad dzieckiem wiążą się urlopy: macierzyński, rodzicielski, wychowawczy i ojcowski. Przysługują one rodzicom biologicznym, a także innym osobom sprawującym opiekę nad dzieckiem.
Zgodnie z przepisami urlop rodzicielski przysługuje ojcu, gdy matka nie pracuje. Aktualne reguły obowiązują od 26 kwietnia 2023 r. Wcześniej ojciec miał prawo do urlopu rodzicielskiego, jeśli matka była pracownicą w dniu porodu i od wykorzystania przez nią urlopu macierzyńskiego. Natomiast, jeśli dziecko urodziło się po dniu wejścia w życie nowelizacji kodeksu pracy, obowiązują przepisy w aktualnym brzmieniu, czyli ojcu należy się urlop rodzicielski, gdy matka nie pracuje.
W związku z tym, jeśli dziecko przyszło na świat przed 26 kwietnia 2023 r., a matka dziecka nie pracowała zawodowo, to nawet w sytuacji, kiedy teraz jest już zatrudniona – to urlop rodzicielski 9 tygodni dla ojca nie przysługuje.
Urlop rodzicielski dla ojca, gdy matka nie pracuje
Wymiar urlopu rodzicielskiego zależy od liczby dzieci i wynosi:
- 41 tygodni w przypadku urodzenia lub przyjęcia na wychowanie jednego dziecka;
- 43 tygodnie w przypadku urodzenia lub przyjęcia na wychowanie dwojga dzieci.
Przy czym każde z rodziców ma wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego, którego nie mogą się zrzec ani przenieść na drugiego. Oznacza to 32 tygodnie lub 33 tygodnie wolnego dla matki i urlop dla ojca 9 tygodni. Oczywiście proporcje mogą być inne, pod warunkiem że urlop rodzicielski dla ojca albo dla matki wyniesie ustawowe minimum 9 tygodni.
Natomiast rodzice dziecka posiadającego zaświadczenie stwierdzające ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu, mają prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze:
- 65 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie;
- 67 tygodni – w przypadkach porodu mnogiego.
Kiedy ojciec dziecka może wziąć urlop rodzicielski?
Rodzice mogą być na urlopie jednocześnie. Wolne musi być wykorzystane nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko skończy 6 lat.
Kiedy ojciec może skorzystać z urlopu rodzicielskiego? Wolne można wykorzystać jednorazowo albo w maksymalnie 5 częściach.
Ponadto urlop rodzicielski dla ojca i matki przysługuje w sytuacji, kiedy przyjęli oni dziecko na wychowanie i wystąpili do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie adopcji. Wtedy mają możliwość wzięcia wolnego w wymiarze:
- 32 tygodnie – w przypadku przyjęcia jednego dziecka,
- 34 tygodnie – w przypadku przyjęcia więcej niż jednego dziecka,
nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 14 roku życia.
Urlop rodzicielski dla ojca jest udzielany na jego wniosek. Powinien on być złożony na piśmie w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu.
Wniosek o urlop rodzicielski dla ojca powinien zawierać:
- imię i nazwisko pracownika;
- okres dotychczas wykorzystanego urlopu rodzicielskiego lub zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego oraz liczbę wykorzystanych części urlopu rodzicielskiego lub liczby wniosków o zasiłek macierzyński za okres odpowiadający części urlopu rodzicielskiego okres, na który ma być udzielony urlop rodzicielski lub jego część.
Do wniosku o urlop rodzicielski dla ojca należy dołączyć:
- odpis aktu urodzenia dziecka;
- oświadczenie pracownika o braku zamiaru korzystania z urlopu rodzicielskiego albo z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego przez drugiego z rodziców dziecka przez okres wskazany we wniosku, albo o okresie, w którym drugi z rodziców dziecka zamierza korzystać z urlopu rodzicielskiego albo z zasiłku za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w okresie objętym wnioskiem.
Urlop tacierzyński, gdy matka nie pracuje
Pod nazwą urlopu tacierzyńskiego kryje się niewykorzystana przez matkę część urlopu macierzyńskiego, z której to korzysta ojciec. Ponieważ świadczenie należy się ubezpieczonej osobie, zatem urlop tacierzyński, gdy matka nie pracuje, nie przysługuje też ojcu.
Jednak w prawie istnieją trzy wyjątki, kiedy ojcu dziecka przysługuje urlop tacierzyński mimo tego, że matka dziecka nie pracuje. Są to zgon matki, porzucenie przez nią dziecka oraz niemożności przez nią sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. W takich sytuacjach pracującemu ojcu przysługuje prawo do części urlopu macierzyńskiego przypadającej po dniu zgonu matki dziecka, porzucenia przez nią dziecka albo powstania niezdolności do samodzielnej egzystencji.
Urlop tacierzyński przysługuje osobie ubezpieczonej również w przypadku przysposobienia bądź przyjęcia dziecka na wychowanie jako rodzina zastępcza.
Urlop udziela się na wniosek pracownika, który musi zostać złożony nie później niż 14 dni przed dniem rozpoczęciem urlopu. Powinien on zawierać:
- dane ojca;
- dane i datę urodzenia dziecka;
- oświadczenie pracownika o okresie urlopu macierzyńskiego albo o okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego wykorzystanych przed porodem;
- informację o długości okresu, na który ma zostać udzielony urlop macierzyński ojcu;
- załączniki:
- odpis aktu urodzenia dziecka;
- oświadczenie matki o zamiarze rezygnacji z części urlopu albo o rezygnacji z pobierania zasiłku macierzyńskiego, jeśli matka jest zatrudniona na podstawie umowy cywilnoprawnej lub prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą.
Urlop ojcowski, gdy matka nie pracuje
Kodeks pracy nie uzależnia możliwości skorzystania z urlopu ojcowskiego, od tego, czy matka dziecka jest zatrudniona, czy też jest bezrobotna. Oznacza to, że urlop ojcowski, gdy matka nie pracuje, przysługuje pracującemu ojcu. Matka dziecka może też w tym czasie przebywać na urlopie macierzyńskim albo wychowawczym. Co więcej, ojciec nie może przekazać wolnych dni matce, więc jeśli ich nie spożytkuje, to przepadną.
Wymiar wolnego wynosi 14 dni kalendarzowych łącznie z sobotami i niedzielami. 2 tygodnie urlopu ojcowskiego może zostać wykorzystane jednorazowo albo w podziale na dwie równe części po 7 dni. Wolne trzeba wziąć do ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia. Z kolei pracownik, który przysposabia dziecko, ma prawo wykorzystać urlop ojcowski w ciągu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o przysposobieniu dziecka, jednak nie dłużej niż do ukończenia przez malucha 14 roku życia.
Urlop ojcowski 2 tygodnie lub tydzień udziela się na pisemny wniosek pracownika złożony nie później niż 7 dni kalendarzowych przed planowanym rozpoczęciem wolnego.
Wniosek powinien zawierać:
- imię i nazwisko pracownika;
- daty wnioskowanego urlopu ojcowskiego lub jego części;
- załączniki:
- odpis aktu urodzenia dziecka;
- oświadczenie o wykorzystaniu urlopu ojcowskiego;
- kopię prawomocnego postanowienia sądu o przysposobieniu dziecka w przypadku adopcji.
Pracodawca musi uwzględnić wniosek pracownika, a za czas urlopu ojcowskiego przysługuje zatrudnionemu zasiłek macierzyński.
