Równość płac: Gdzie udało się zmniejszyć lukę płacową i jak to osiągnięto?

Jak zmieniała się luka płacowa i dlaczego?

Według danych Eurostatu (2023), średnia luka płacowa w Unii Europejskiej spadła z 16,4% w 2010 roku do 12,7% w 2023 roku. W niektórych krajach proces ten był jeszcze bardziej dynamiczny. Na przykład w Danii, Szwecji i Belgii różnica w wynagrodzeniach między płciami wynosi obecnie poniżej 5%, co czyni je liderami równości płac.

Za tymi zmianami stoją nie tylko regulacje prawne, ale także zmiany w strukturze gospodarki, rosnące zaangażowanie kobiet w sektory wysokopłatne oraz systemowe wsparcie dla równości w miejscach pracy. Ale czy te rozwiązania mogą być skutecznie zastosowane w innych krajach?

Dyrektywa Unii Europejskiej o równości płac – przełom czy wyzwanie?

W marcu 2023 roku Unia Europejska przyjęła Dyrektywę o Transparentności Płac, która nakłada na firmy obowiązek ujawniania danych dotyczących wynagrodzeń i podejmowania działań w celu eliminacji nierówności. Przepisy te mają na celu zwiększenie przejrzystości w polityce wynagrodzeniowej i zapewnienie równych szans dla kobiet i mężczyzn. Kluczowe postanowienia obejmują:

• Prawo pracowników do uzyskania informacji o wysokości średnich wynagrodzeń na podobnych stanowiskach.
• Obowiązek raportowania różnic płacowych w firmach zatrudniających ponad 100 osób.
• Konieczność podejmowania działań naprawczych w przypadku wykrycia nieuzasadnionej luki płacowej.

Eksperci podkreślają, że dyrektywa może stać się punktem zwrotnym w polityce równości płac w Europie. Jednak jej skuteczność będzie zależała od wdrożenia przepisów w poszczególnych krajach członkowskich oraz zdolności firm do dostosowania swoich polityk wynagrodzeniowych.

Wpływ nierówności płac na mężczyzn

Dyskusja o luce płacowej często koncentruje się na korzyściach dla kobiet, jednak coraz więcej badań wskazuje, że równość wynagrodzeń przynosi również pozytywne skutki dla mężczyzn. W krajach, gdzie luka płacowa została zredukowana, mężczyźni częściej korzystają z elastycznych form zatrudnienia i angażują się w obowiązki rodzinne. Z badań OECD wynika, że w społeczeństwach o większej równości płacowej mężczyźni rzadziej doświadczają wypalenia zawodowego i problemów ze zdrowiem psychicznym wynikających z presji utrzymania rodziny jako główny żywiciel.

Ponadto, w krajach, gdzie różnice w wynagrodzeniach są mniejsze, mężczyźni zyskują większą swobodę w wyborze zawodów, które wcześniej były postrzegane jako „typowo kobiece” – na przykład w edukacji, opiece zdrowotnej czy sektorze społecznym. Dzięki temu rynek pracy staje się bardziej zróżnicowany i elastyczny, a zawody, które tradycyjnie były gorzej opłacane, zaczynają zyskiwać na wartości i prestiżu.

Które kraje zmniejszyły lukę płacową najbardziej i jak to zrobiły?

Islandia: Najbardziej równościowy rynek pracy

Islandia od lat zajmuje pierwsze miejsce w rankingach równości płci, m.in. w zestawieniach World Economic Forum. Wprowadzono tam prawo, które zobowiązuje pracodawców do udowodnienia, że nie dyskryminują płacowo. Firmy zatrudniające ponad 25 osób muszą przeprowadzać regularne audyty wynagrodzeń, a za uchybienia grożą im wysokie kary finansowe. W efekcie luka płacowa na Islandii wynosi obecnie zaledwie 4,1%.

Kluczową rolę odegrał w tym również równy podział urlopów rodzicielskich. ​Islandia wprowadziła system podziału urlopów rodzicielskich w 2000 roku. Wówczas ojcowie otrzymali trzy miesiące nieprzenoszalnego urlopu, co znacząco zwiększyło ich udział w opiece nad dziećmi. W 2021 roku system został rozszerzony, przyznając każdemu z rodziców po sześć miesięcy urlopu, z możliwością przekazania 1,5 miesiąca drugiemu rodzicowi. Taki model znacząco zwiększył udział mężczyzn w opiece nad dziećmi i odciążył kobiety, które wcześniej ponosiły główny ciężar pracy opiekuńczej, co często hamowało ich kariery i obniżało wynagrodzenia. Dzięki temu kobiety rzadziej wypadają z rynku pracy na długie lata, mają większe szanse na awans, a pracodawcy przestali traktować młode kobiety jako „ryzyko” związane z potencjalnym macierzyństwem. Efekty są widoczne – Islandia od lat ma jedną z najmniejszych luk płacowych na świecie i uchodzi za wzór równości płci na rynku pracy.

Islandia i te rozwiązania były inspiracją do wprowadzonych zmian w ramach unijnej dyrektywy work-life balance, której przepisy już obowiązują w Polsce. Więcej o dyrektywie i polskich regulacjach przeczytasz tutaj. 

Szwecja i Dania: Transparentność wynagrodzeń i elastyczne formy zatrudnienia

W Skandynawii duży nacisk kładzie się na jawność wynagrodzeń. W Szwecji każdy obywatel może sprawdzić w rejestrach publicznych zarobki innych osób na podobnych stanowiskach, co znacznie ogranicza możliwość nierównego wynagradzania. Dodatkowo, model równorzędnego urlopu rodzicielskiego sprawił, że kobiety częściej wracają na rynek pracy na pełen etat, co zmniejsza różnice płacowe wynikające z przerw w karierze zawodowej.

Belgia: Automatyczna indeksacja płac

W Belgii obowiązuje system automatycznej indeksacji płac, który dostosowuje wynagrodzenia do poziomu inflacji, co znacznie ogranicza różnice między płciami. Dodatkowo firmy są zobowiązane do publikowania raportów o strukturze wynagrodzeń, a organizacje z ponad 50 pracownikami muszą przeprowadzać regularne audyty płacowe.

Jakie mechanizmy pomagają w zmniejszeniu luki płacowej?

Obowiązkowa transparentność płac sprawia, że luka płacowa w krajach, gdzie firmy muszą ujawniać dane o wynagrodzeniach, jest nawet o 30% mniejsza (OECD, 2023). Regularne audyty równościowe pozwalają wychwycić i skorygować nierówności w strukturze wynagrodzeń, a jawność płac umożliwia pracownikom porównywanie swoich zarobków z innymi na podobnych stanowiskach, redukując tym samym ukrytą dyskryminację. Istotnym czynnikiem wpływającym na zmniejszenie luki płacowej jest również równy podział urlopów rodzicielskich – kraje, które wdrożyły urlopy ojcowskie, odnotowują mniejsze różnice w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn. Systemowe wsparcie dla kobiet w awansie, takie jak programy mentoringowe i szkolenia, zwiększa ich szanse na obejmowanie wyższych stanowisk i uzyskiwanie lepszych zarobków. Kluczową rolę odgrywa również rozszerzenie regulacji dotyczących unijnej dyrektywy o przejrzystości wynagrodzeń, ponieważ zwiększona kontrola nad jej wdrażaniem może przyspieszyć eliminację różnic płacowych. Ważnym trendem jest także rosnąca obecność kobiet w sektorze technologicznym i innowacyjnym, co sprzyja zmniejszaniu nierówności w wynagrodzeniach. Wreszcie, zwiększona edukacja dotycząca negocjacji płacowych może pomóc kobietom skuteczniej negocjować wynagrodzenia, co ma bezpośredni wpływ na wyrównywanie poziomu płac w różnych branżach.

Czy luka płacowa może zniknąć?

Mimo że luka płacowa w wielu krajach systematycznie się zmniejsza, nadal istnieją sektory, w których różnice są znaczne. Postęp wymaga nie tylko przepisów prawnych, ale także zmiany kulturowej i edukacyjnej. Przykłady krajów takich jak Islandia, Szwecja czy Belgia pokazują, że konsekwentne działania przynoszą efekty. Jednak aby osiągnąć pełną równość płacową, kluczowe będą dalsze reformy oraz monitorowanie ich skuteczności.