Przerwa w pracy według Kodeksu pracy
Wszelkie regulacje dotyczące obowiązków pracowników i pracodawców są zawarte w Kodeksie pracy. Tam też znajdują się wytyczne dotyczące przerw w pracy.
Art. 134. k.p. stanowi, że jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika wynosi:
- co najmniej 6 godzin – ma on prawo do przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut;
- ponad 9 godzin – nabywa prawo do drugiej przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut;
- więcej niż 16 godzin – do przysługuje mu trzecia przerwa w pracy to takiej samej długości jak poprzednie.
Ustawowe przerwy w pracy wliczają się w czas pracy, czyli nie trzeba ich odpracowywać. Co ważne pracodawca może określić czas, w jakim pracownik może skorzystać z przerwy śniadaniowej. Przerwy nie można skumulować ani zamienić jej na wyjście z pracy wcześniej lub przyjście później. Pracownik nie może też w jej trakcie opuścić zakładu pracy.
Przerwa śniadaniowa
15 minut to dla większości osób za mało, aby odgrzać, zjeść posiłek i posprzątać po sobie – szczególnie jeśli do duży zakład pracy, a w stołówce jest jedno urządzenie do podgrzewania jedzenia. Wtedy samo przygotowanie posiłku zajmuje połowę czasu przerwy. Stąd ustawowe wolne nazywane jest przerwą śniadaniową, ponieważ wystarczy, aby spokojnie przyrządzić ciepły napój i zjeść kanapki.
Dodatkowa przerwa do 60 minut
Art. 141. k.p. daje pracodawcom prawo do ustanowienia dodatkowej przerwy w pracy na posiłek lub załatwienie spraw osobistych przez pracowników. Zgodnie z przepisami przerwa może być jedna w wymiarze nieprzekraczającym 60 minut, która nie jest wliczana w czas pracy. Co oznacza, że pracownik, który z niej skorzysta, będzie musiał zostać dłużej w pracy.
Dodatkowa przerwa w pracy zostaje wprowadzona na mocy układu zbiorowego pracy, regulaminu albo umowy o pracę, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy.
Choć przerwa wymaga pozostania dłużej w firmie, to daje pracownikowi możliwość załatwienia pilnych spraw poza miejscem pracy, bez konieczności brania urlopu.
Przerwa dla młodocianych pracowników
Przepisy chronią też zdrowie młodocianych pracowników. Jak stanowi art. 202 k.p.,
jeżeli dobowy wymiar czasu pracy młodocianego jest dłuższy niż 4,5 godziny, pracodawca ma obowiązek dać mu przerwę w pracy trwającą nieprzerwanie 30 minut. Wlicza się ona do czasu pracy.
Przypomnijmy, że zgodnie z przepisami k.p. za młodocianego uważa się osobę, która ukończyła 15 lat, a nie przekroczyła 18 lat. Prawo zabrania zatrudniania młodszych ludzi, chyba że zostali zatrudnieni wyłącznie w celu tylko przygotowania zawodowego w formie nauki zawodu albo przyuczenia do określonej pracy.
Przerwa w pracy dla osób z niepełnosprawnością
Pracownikom osobom niepełnosprawnym przysługują takie same prawa co do przerwy w pracy wynikające z kodeksu pracy jak innym pracownikom. Co oznacza, że jeśli przepracują:
- co najmniej 6 godzin – przysługuje im przerwa w pracy trwająca co najmniej 15 minut;
- więcej niż 9 godzin – dwie przerwy w pracy po co najmniej 15 minut każda;
- więcej niż 16 godzin – trzy 15-minutowe przerwy wliczane do czasu pracy.
Ponadto Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych daje im prawo do dodatkowej przerwy. Zgodnie z art. 17 mogą oni liczyć na specjalną 15-minutowa przerwę, która powinni wykorzystać na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas przerwy jest wliczany do czasu pracy.
Zatem pracownicy z niepełnosprawnościami w czasie dodatkowej przerwy mogą zjeść drugie śniadania, poćwiczyć, pospacerować, jeśli mają pracę siedzącą, albo wypocząć na kanapie.
Dodatkowa przerwa w pracy dla karmiących matek
Kodeks pracy przewiduje dodatkową przerwę wliczaną do czasu pracy także dla kobiet karmiących piersią. Jej wymiar zależy od przepracowanych godzin. Art 187 stanowi, że matce karmiącej należy się:
- jedna 30-minutowa przerwa, kiedy pracuje 4 do 6 godzin dziennie;
- dwie przerwy po 30 minut każda, jeśli pracuje powyżej 6 godzin;
- jeśli karmi dwójkę dzieci, długość przerw wydłużona zostaje do 45 minut.
Co więcej, przerwy na karmienie mogą być na wniosek pracownicy udzielane łącznie. Przerwa w pracy nie przysługuje osobom pracującym mniej niż 4 godz. dziennie, czyli zatrudnionym na niepełny etat w wymiarze 1/2.
Przerwy w pracy przy komputerze
Choć k.p. nie przewiduje szczególnych uprawnień dla osób pracujących przy komputerze, to w trosce o ich zdrowie powstało rozporządzenie z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe.
Powszechnie wiadomo, że wpatrywanie się w ekran komputera przez wiele godzin obciąża wzrok, a pozycja siedząca powoduje znaczne obciążenie mięśniowo-szkieletowe. Praca przy komputerze, szczególne, jeśli zadaniem pracownika jest wprowadzanie danych, charakteryzuje się monotonią, a to sprzyja obciążeniom psychicznym, takim jak obniżenie koncentracji uwagi, drażliwość oraz trudności w myśleniu. Z tych powodów w rozporządzeniu wprowadzono zapis obligujący pracodawcę do przeciwdziałania tym zjawiskom.
Art. 7 rozporządzenia mówi, że pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom:
- przeplatanie pracy związanej z obsługą komputera z innymi czynnościami nieobciążającymi wzrok i wykonywanymi w innych niż siedząca pozycjach ciała, lub
- dodatkową co najmniej 5-minutową przerwę, wliczaną do czasu pracy, po każdej godzinie obsługi komputera.
Przerwa w pracy od komputera dotyczy każdego pracownika bez względu na system czasu pracy, rodzaj umowy i wymiar etatu. Przy czym kobietom w ciąży przysługuje przerwa w pracy trwająca 10 minut.
Co ważne przerwy w pracy przy komputerze nie można kumulować. Natomiast to od pracownika zależy, co w jej czasie będzie robił. Może więc zjeść kanapkę, zrobić sobie kawy, pospacerować po biurze. Ponieważ jest ona bardzo krótka, utarło się określenie, że jest to przerwa na papierosa.
Dodatkowa przerwa w pracy fizycznej lub szkodliwej
Praca w warunkach uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kodeks zgodnie z przepisami jest przesłanką do skrócenia czasu pracy poniżej norm, czyli poniżej 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w tygodniu. Pracodawca może ustanowić dodatkowe przerwy w pracy wliczane do czasu pracy albo obniżyć normy. Natomiast w przypadku pracy monotonnej lub pracy w ustalonym z góry tempie skrócenie polega na wprowadzeniu płatnych przerw w pracy.
Przepisy nie definiują jakie warunki uznaje się za uciążliwe albo szkodliwe, natomiast istnieją normy, co do których musi się stosować pracodawca. W praktyce za szkodliwe uznaje się pracę, w której pracownik ma kontakt z czynnikami szkodliwymi (np. chemicznymi), natomiast za pracę w warunkach uciążliwych uznaje się prace fizyczne powodujące nadmierne obciążenie organizmu, np. prace na wysokościach, przy maszynach produkcyjnych, w mikroklimacie (gorącym, zimnym bardzo wilgotnym albo suchym) albo z nadmiernym oświetleniem.
Pracodawca ma obowiązek ustalić wykaz prac w warunkach uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia po konsultacji z pracownikami, lub ich przedstawicielami oraz po zasięgnięciu opinii lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami.
Zatem takim pracownikom zawsze przysługuje zgodnie z k.p. 15-minutowa przerwa, ale już dodatkowe przerwy są zależne od warunków pracy i uznane ich za uciążliwe albo szkodliwe.
Przerwa w pracy – podsumowanie
Przerwa w pracy pozwala na spokojne zjedzenie posiłków, zrelaksowanie się, rozmową ze współpracownikami albo odpoczynek od monotonnej czynności. Kodeks pracy przewiduje kilka rodzajów przerw. Jednak większość pracowników dotyczy tylko 15-minutowa przerwa w pracy, która wlicza się w czas pracy.
Obecnie pracodawcy coraz częściej dostrzegają potrzebę wydłużenia przerw w pracy, aby każdy zatrudniony miał czas na odpoczynek i zjedzenie w spokoju posiłków. Dlatego w wielu firmach nie przestrzega się ściśle czasu przerw, o ile pracownicy nie nadużywają wolnego, a swoje obowiązku wykonują terminowo i dokładnie.
