Praca w godzinach nocnych – definicja
Pora nocna obejmuje 8 godzin między godzinami 21.00 a 7.00. Na tej podstawie każdy pracodawca może dookreślić, w jakich godzinach obowiązuje pora nocna w jego zakładzie pracy. Ustanowienie pory nocnej jest więc możliwe również np. w godzinach od 22 do 8.
Kodeks pracy wymaga, aby obowiązującą w zakładzie pracy porę nocną określić w układzie zbiorowym pracy, regulaminie pracy albo w obwieszczeniu pracodawcy. Jeśli w danej sytuacji nie ma obowiązku ustalenia regulaminu pracy, trzeba dodatkowo poinformować pracownika o obowiązującej go porze nocnej w treści pisemnej informacji o porządku pracy przekazywanej pracownikowi w terminie 7 dni od dnia zawarcia umowy o pracę.
Jeśli pracodawca nie dookreśli godzin, w których obowiązuje pora nocna, to należy przyjąć, że trwa ona 10 godzin w okresie wskazanym w kodeksie pracy. Z tego powodu dodatek za pracę w nocy będzie musiał być wypłacany przez dłuższy okres.
Pracownik pracujący w nocy
Pracownik, którego rozkład czasu pracy obejmuje w każdej dobie co najmniej 3 godziny pracy w porze nocnej lub którego co najmniej 1/4 czasu pracy w okresie rozliczeniowym przypada na porę nocną, jest pracującym w nocy. Jak rozumieć ten przepis?
Dla przykładu, jeśli pora nocna w danym zakładzie pracy jest ustalona między godziną 22 a 6, a konkretny pracownik pracuje od poniedziałku do piątku od 1 do 9, to jest pracownikiem świadczącym pracę w porze nocnej, ponieważ aż 5 godzin jego czasu pracy przypada w nocy.
Kto nie może pracować w nocy?
Nocne godziny pracy nie są dopuszczalne w każdej sytuacji. Istnieją grupy osób, w przypadku których nie ma możliwości świadczenia takiej pracy. To przede wszystkim:
- kobiety w ciąży;
- pracownicy młodociani;
- pracownicy opiekujący się dzieckiem do ukończenia przez nie 4 roku życia, chyba że pracownik wyrazi na to zgodę;
- pracownicy niepełnosprawni, chyba że chodzi o pracownika, który jest zatrudniony przy pilnowaniu i otrzymał zgodę od lekarza, u którego wykonywał badania profilaktyczne.
Przeciwwskazania zdrowotne do pracy w nocy
Warto podkreślić, że nie istnieje jeden wykaz przeciwwskazań do pracy w nocy. Takie przypadki dookreśla m.in. orzecznictwo. W kodeksie pracy wskazano jedynie grupy osób, które nie mogą wykonywać pracy w nocy. Zakaz w przypadku pracowników młodocianych i kobiet w ciąży jest bezwzględny. Pracownicy opiekujący się małymi dziećmi mogą – ale nie muszą – wyrazić zgodę na pracę w godzinach nocnych.
W praktyce przeciwwskazania zdrowotne do pracy w nocy powinny być skonsultowane z lekarzem. Przyjmuje się, że stanowią je np. takie schorzenia jak padaczka czy cukrzyca. Należy jednak pamiętać, że praca w nocy może powodować zaburzenia snu, a co za tym idzie chroniczne zmęczenie, dysfunkcję układu pokarmowego czy sercowo-naczyniowego. Z tego powodu, jeśli chorujesz przewlekle, przed podjęciem pracy w godzinach nocnych powinieneś skonsultować się z lekarzem.
Szczególna ochrona pracowników nocnych
Praca w godzinach nocnych wiąże się z objęciem pracowników szczególną ochroną. Zgodnie z art. 151 § 3 kodeksu pracy, czas pracy pracującego w nocy nie może przekraczać 8 godzin na dobę, jeżeli wykonuje on prace szczególnie niebezpieczne albo związane z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym.
Wykaz prac, o których mowa powyżej, określa pracodawca w porozumieniu z zakładową organizacją związkową, a jeżeli u pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa – z przedstawicielami pracowników wybranymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy. Stworzenie takiej listy jest możliwe po zasięgnięciu opinii lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, uwzględniając konieczność zapewnienia bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników.
Szczególnej ochrony pracowników w zakresie pracy w godzinach nocnych nie stosuje się w przypadku:
- pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy;
- przypadków konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii.
Chodzi więc albo o sytuacje, w których dany pracownik ma zwiększoną odpowiedzialność z uwagi na zajmowane stanowisko zarządcze, albo przypadki, gdy praca w nocy jest niezbędna dla bezpieczeństwa publicznego albo życia i zdrowia ludzkiego.
Ocena ryzyka na stanowisku pracy
To nie jedyne środki ochrony pracownika, który świadczy pracę w porze nocnej. Pracodawca jest również zobowiązany do przestrzegania przepisów BHP. Na tej podstawie musi m.in. przeprowadzić ocenę ryzyka zawodowego. W wyniku takiego badania może ocenić, że konkretny pracownik ze względu na stan zdrowia nie będzie pracować w porze nocnej.
Inne obowiązki w tym zakresie to m.in. sporządzenie instrukcji BHP dla każdego stanowiska czy dokładne dokumentowanie pracy wykonywanej w porze nocnej.
Dodatek za pracę w nocy
Za każdą godzinę pracy w porze nocnej przysługuje dodatek do wynagrodzenia w wysokości 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę. Wysokość dodatku w 2023 roku zależy więc od miesiąca, dla którego dokonuje się obliczenia.
Warto podkreślić, że pracodawca może ustalić również wyższą stawkę dodatku za pracę w nocy. Jeśli konkretny zatrudniony stale wykonuje pracę w porze nocnej poza zakładem pracy, istnieje z kolei możliwość zastąpienia dodatku godzinowego ryczałtem. Jego wysokość jest obliczana, biorąc pod uwagę przewidywany wymiar pracy w nocy w danym miesiącu.
Jak obliczyć dodatek nocny?
Dodatek nocny oblicza się, dzieląc minimalne wynagrodzenie za pracę obowiązujące w czasie dokonywania weryfikacji przez liczbę godzin pracy w danym miesiącu i mnożąc razy 20%. Na tej podstawie przykładowo dodatek za pracę w nocy w styczniu 2023 roku wyniósł 4,15 zł, w lipcu 2023 wyniesie 4,29 zł, a w grudniu 2023 roku – 4,74 zł.
Kara dla pracodawcy za naruszenie przepisów dotyczących pracy nocnej
Praca w porze nocnej wymaga stosowania się do powszechnie obowiązujących przepisów. Ewentualne niedopatrzenia mogą się wiązać z nałożeniem wysokich kar na pracodawcę. Grzywna wynosi od 1000 do 30 000 złotych.
Praca w godzinach nocnych – mimo że wiąże się z większym obciążeniem, niż typowe godziny pracy – może być dobrym sposobem na podwyższenie zarobków. Warto jednak pamiętać, że pora nocna w pracy wymaga dostosowania się do przepisów. Za naruszenia grożą wysokie kary, dlatego warto zrobić wszystko, aby dopilnować swoich obowiązków jako pracodawca.
