Co reguluje prawa pracodawcy?
Główny źródłem prawa pracy w Polsce jest Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy. Stanowi ona zespół norm prawnych związanych ze stosunkiem pracy, czyli relacją między stronami. Kodeks porządkuje i opisuje m.in.:
- prawa i obowiązki pracodawcy;
- prawa i obowiązki pracownika;
- stosunek pracy: zawieranie i rozwiązywanie umów o pracę;
- wynagrodzenie za pracę i inne świadczenia;
- odpowiedzialność materialną pracowników;
- czas pracy i urlopy pracownicze;
- zasady BHP.
Warto pamiętać, że prawo pracy odnosi się do pracownika, czyli osoby zatrudnionej na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Wobec świadczących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych (umowy o dzieło i zlecenie) stosuje się zapisy Kodeksu Cywilnego.
Poza prawem pracy, relacje obu stron regulują: regulaminy i normy wewnątrzzakładowe oraz organizacji zakładowych (o ile działają), układy zbiorowe pracy, a także inne ustawy i akty wykonawcze np. Karta nauczyciela.
Najważniejsze prawa pracodawcy
Zatrudnianie pracowników
Aby przedsiębiorca miał status pracodawcy, musi zatrudniać pracowników. W tej kwestii ma pełną dowolność wyboru osoby, z którą podpisze umowę o pracę. Przy czym ma też prawo do określenia wymagań niezbędnych na danym stanowisku, w tym poziomu wykształcenia, niezbędnych umiejętności i uprawnień zawodowych, doświadczenia zawodowego oraz predyspozycji osobowościowych i psychofizycznych.
Zwalnianie pracowników
Prawo do zwalniania pracowników obejmuje możliwość wypowiedzenia umowy o pracę z zachowaniem okresu wypowiedzenia oraz bez jego zachowania, o ile zajdą opisane w kodeksie okoliczności. Pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika w sytuacji:
- ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych;
- popełnienia przez pracownika przestępstwa, które uniemożliwia dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku;
- zawinionej przez pracownika utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku.
Ustalenie warunków pracy i płacy
Pracodawca sam organizuje pracę w swojej firmie, choć ta powinna być zapisana w zakładowym zbiorowym układzie pracy lub regulaminie pracy. Przy czym opisane warunki nie mogą być mniej korzystne niż uregulowania zawarte w kodeksie pracy i wbrew zasadom BHP.
Pracodawca ustala też wysokość wynagrodzenia na danym stanowisku oraz dodatkowe świadczenia tj. premie uznaniowe i wynikowe, oraz benefity pozapłacowe. Ograniczeniem w tym zakresie jest jedynie przestrzeganie minimalnej stawki godzinowej i minimalnego wynagrodzenia, które jest odgórnie ustalana corocznie przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.
Nakładanie kar porządkowych
Art. 108 k.p. daje pracodawcy prawo ukarania pracownika za nieprzestrzeganie: ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy; przepisów BHP i przepisów przeciwpożarowych, przyjętego sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy. Kary, jakie może zastosować przełożony to: upomnienie i nagana.
Natomiast za nieprzestrzeganie: przepisów BHP lub przepisów przeciwpożarowych; opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia; stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości albo spożywanie alkoholu lub zażywanie środka działającego podobnie do alkoholu w czasie pracy – pracodawca może również stosować wobec pracownika karę pieniężną.
Przyznawanie nagród i wyróżnień
Zasady prawa pracy dają pracodawcom możliwość wynagradzania pracowników za: wzorowe wypełnianie swoich obowiązków, przejawianie inicjatywy w pracy i podnoszenie jej wydajności oraz jakości. Gratyfikacjami z tych tytułów mogą być:
- nagrody pieniężne;
- nagrody rzeczowe;
- pochwały;
- dyplomy.
Odpis zawiadomienia o przyznaniu nagrody lub wyróżnienia zostaje w aktach osobowych pracownika.
Egzekwowanie obowiązków pracowniczych
Jednym z podstawowych praw pracodawcy jest egzekwowania od pracownika realizacji obowiązku sumiennego i starannego wykonywania swoich obowiązków oraz realizacji poleceń służbowych dotyczących pracy, jeśli nie są sprzeczne z przepisami prawa lub umową.
Pracodawca ma prawo wymagać:
- przestrzegania uzgodnionego czasu pracy, regulaminu wewnątrzzakładowego i ustalonego porządku oraz przepisów BHP i przeciwpożarowych;
- dbałości o dobro zakładu pracy i ochrony jego mienia;
- zachowania w tajemnicy informacji, które mogłyby narazić pracodawcę na szkodę;
- przestrzegania tajemnicy przedsiębiorstwa;
- przestrzegania obowiązujących w firmie zasad współżycia społecznego i kultury organizacyjnej.
Prawo do żądania danych osobowych
Art 22 k.p. przyznaje pracodawcy prawo do żądania podania danych osobowych przez pracownika, a także kandydata do pracy niezbędnych do zrealizowania uprawnienia lub spełnienia obowiązku wynikającego z przepisów prawa np. rozliczeń z US albo ZUS.
Pracodawca może też wymagać udokumentowania danych osobowych.
Informacje, jakie powinna udostępnić osoba ubiegająca się o zatrudnienie, to:
- imię (imiona) i nazwisko;
- data urodzenia;
- dane kontaktowe;
- wykształcenie;
- kwalifikacje zawodowe;
- przebieg dotychczasowego zatrudnienia.
Dodatkowo od osoby zatrudnionej pracodawca żąda podania:
- adresu zamieszkania;
- numeru PESEL, a w przypadku jego braku – rodzaj i numer dokumentu potwierdzającego tożsamość;
- innych danych osobowych pracownika, a także jego dzieci i innych członków jego najbliższej rodziny, jeżeli informacje są konieczne ze względu na korzystanie przez pracownika ze szczególnych uprawnień przewidzianych w prawie pracy;
- wykształcenia i przebiegu dotychczasowego zatrudnienia, jeżeli wcześniej nie istniała taka podstawa;
- numeru rachunku płatniczego, jeżeli pracownik nie złożył wniosku o wypłatę wynagrodzenia do rąk własnych.
Dochodzenia od pracownika wyrównania szkody
Pracodawca ma też prawo do żądania od pracownika naprawienia szkody, jaką ten wyrządził wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy. Odpowiedzialność za szkodę jest ograniczona do rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę i obejmuje normalne następstwa działania lub zaniechania pracownika, które doprowadziły do szkody.
Odszkodowanie odpowiada wysokości wyrządzonej szkody, jednak nie wyższej niż kwota trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody.
Polecenia wykonywania pracy zdalnej
Podstawowe przepisy prawa pracy umożliwiają pracodawcy wydanie polecenia służbowego wykonywania pracy zdalnej w okresie:
- obowiązywania stanu nadzwyczajnego, stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii oraz w okresie 3 miesięcy po ich odwołaniu;
- w którym zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy w dotychczasowym miejscu pracy pracownika jest chwilowo niemożliwe z powodu działania siły wyższej np. pożaru.
Prawo do dokonywania potrąceń z wynagrodzenia pracownika
Kodeks daje prawo pracodawcy do dokonywania potrąceń z wynagrodzenia pracownika określonych kwot pieniężnych. Odliczyć można tylko należności:
- egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych;
- egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne;
- zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi;
- kar pieniężne porządkowe nałożone na pracownika
Inne prawa pracodawcy
Prawa pracodawcy dotyczące czasu pracy:
- polecenie pracownikowi wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych, wynikające z potrzeb firmy albo konieczność prowadzenia akcji ratowniczej mającej za cel ochronę życia, zdrowia, ochronę mienia, środowiska lub usunięcia awarii;
- powierzenia pracownikom innej pracy w przypadku wystąpienia przestoju;
- powierzenia pracownikowi w uzasadnionych potrzebami pracodawcy sytuacjach innej pracy niż określona w umowie o pracę przez okres do 3 miesięcy w roku kalendarzowym;
- zobowiązania pracownika do pozostawania poza normalnymi godzinami pracy w gotowości w czasie pełnienia dyżuru;
- rekompensowania pracy nadliczbowej czasem wolnym.
Prawa pracodawcy dotyczące dni wolnych od pracy:
- odwołanie pracownika z urlopu wypoczynkowego w określonych okolicznościach;
- przesunięcie terminu urlopu z powodu szczególnych potrzeb pracodawcy albo jeżeli nieobecność pracownika spowodowałaby poważne zakłócenia procesu pracy;
- udzielenia pracownikowi urlopu bezpłatnego;
- wysłanie pracownika na urlop wypoczynkowy w czasie okresu wypowiedzenia.
Inne prawa pracodawcy wynikające z kodeksu to:
- możliwość przyznania pracownikowi podnoszącemu swoje kwalifikacje zawodowe dodatkowych świadczeń, np. pokrycie opłaty za kształcenie albo przejazdy lub zwolnienie zatrudnionego z całości, lub części dnia pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia na czas nauki;
- wprowadzenia prewencyjnej kontroli trzeźwości pracowników w celu zapewnienia ochrony życia i zdrowia ludzi lub ochrony mienia;
- wprowadzenia na terenie zakładu lub wokół monitoringu, jeśli jest to niezbędne dla zapewnienia bezpieczeństwa pracowników i mienia albo kontroli produkcji lub zachowania tajemnicy firmowej;
- kontrola służbowej poczty elektronicznej pracownika na zasadach określonych przepisach prawa pracy;
- kierowania procesem pracy pracownika i rozliczania go z efektów realizacji poleceń służbowych.
Podsumowanie
Prawa pracodawcy bezpośrednio łączą się obowiązkami pracownika. Zależności obu stron zostały zapisane w kodeksie pracy. Dodatkowe regulacje powinny być zapisane w regulaminach pracy i układach zbiorowych, jednak muszą one być zgodne z prawem. Podstawowym prawem pracodawców jest zatrudnianie i zwalnianie pracowników, ustalenie warunków pracy i płacy oraz kar i nagród, a także organizacja pracy oraz egzekwowanie od pracownika realizacji obowiązku sumiennego i starannego wykonywania swoich obowiązków.
