Wymogi związane z zatrudnieniem cudzoziemca
Zarówno pracodawca, jak i potencjalny pracownik, będący cudzoziemcem muszą dopilnować formalności niezbędnych przy zatrudnieniu takiej osoby. Zasady dotyczące zatrudniania cudzoziemców wynikają z trzech ustaw. Pierwsza to ta z dnia 20.04.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Dodatkowo ustawa z dnia 12.12.2013 r. o cudzoziemcach określa zasady i warunki wjazdu cudzoziemców na terytorium Polski, ich przejazdu przez to terytorium, pobytu na nim i wyjazdu z niego, tryb postępowania oraz organy właściwe w tych sprawach. Natomiast ustawa z 15.06.2012 r. o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej zawiera informacje dotyczące dokumentów, które muszą być przekazane przez cudzoziemca celem zgodnego z prawem zatrudnienia przez pracodawcę. Monika Smulewicz, ekspertka prawa pracy z HR na szpilkach wskazuje, że aby cudzoziemiec mógł legalnie pracować w Polsce muszą być spełnione następujące warunki:
1) musi przebywać w Polsce legalnie,
2) pobyt w Polsce musi być z dostępem do rynku pracy,
3) praca cudzoziemca jest zalegalizowana (np. zezwoleniem na pracę) lub na podstawie obowiązujących przepisów nie wymaga legalizacji (zwolnienie z obowiązku uzyskiwania zezwolenia na pracę).
– Podmiot powierzający wykonywanie pracy cudzoziemcowi jest obowiązany żądać od cudzoziemca przedstawienia przed rozpoczęciem pracy ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Polski – zwraca uwagę Monika Smulewicz. Podkreśla, że informacja w karcie pobytu o dostępie do rynku pracy nie jest wystarczającą podstawą do podjęcia legalnego zatrudnienia bez dodatkowego dokumentu w postaci zezwolenia na pracę lub oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi.
Bardzo ważne jest zweryfikowanie treści samej decyzji administracyjnej, w oparciu o którą karta pobytu została wydana. – Oprócz karty pobytu z adnotacją „dostęp do rynku pracy” należy wystąpić w przypadku cudzoziemca w zależności od narodowości i okresu pracy do starosty w celu rejestracji oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi, lub do wojewody o zezwolenie na pracę – mówi Monika Smulewicz.
Ostrzega ona, że może się zatem okazać, że konieczne będzie uzyskanie zezwolenia na pracę. Zezwolenie nie będzie wymagane, jeżeli zastosowanie znalazłoby któreś ze zwolnień z art. 87 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy lub rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 21.04.2015 r. w sprawie przypadków, w których powierzenie wykonywania pracy cudzoziemcowi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest dopuszczalne bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę.
– Trzeba też pamiętać o dopełnieniu zwykłych formalności związanych z zawieraniem umowy cywilnoprawnej, na takich samych zasadach, jak w przypadku obywateli Polski – podsumowuje Smulewicz.
Czy są zawody, których cudzoziemcy w Polsce wykonywać nie mogą?
W obecnym stanie prawnym nie ma ograniczeń co do zawodów, których cudzoziemcy nie mogą wykonywać. Jednak pewne obostrzenia się pojawią, co wynika z napływu dużej liczby Ukraińców na polski rynek pracy, po tym, jak Rosja doprowadziła do eskalacji konfliktu zbrojnego w Ukrainie. Co znajduje się w nowych przepisach? W projekcie ustawy o zatrudnianiu cudzoziemców z dnia 13.09.2022 r. limit zatrudnienia cudzoziemców przez pracodawcę będzie mógł być określony w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, w postaci określonego procentowo minimalnego udziału osób mających swobodny dostęp do rynku pracy w liczbie osób wykonujących pracę na rzecz danego podmiotu. Limity mogą dotyczyć poszczególnych województw, sektorów i zawodów. – Obecnie projekt jest już po etapie konsultacji i opiniowania publicznego, co spowodowało, iż do Komitetu Rady Ministrów do spraw Cyfryzacji wpłynęła już nowa wersja projektu z dnia 13 stycznia 2023 r. W projekcie przewidziano również, tak jak w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy możliwość określania rocznych limitów liczby wydawanych zezwoleń na pracę. Limity te byłyby określane w drodze rozporządzenia Rady Ministrów – tłumaczy ekspertka z HR na szpilkach.
Badania medycyny pracy, delegacje i urlopy pracowników będących cudzoziemcami
Pracownik będący cudzoziemcem wykonującym pracę w Polsce podlega przepisom polskiego prawa. W związku z tym, musi przejść badania profilaktyczne na takich samym zasadach, jak polscy pracownicy. Zasadniczo obcokrajowcy również podlegają ubezpieczeniom społecznym w Polsce na tych samych zasadach, co obywatele polscy.
– Pracodawca ma obowiązek zapewnić cudzoziemcowi warunki zatrudnienia, które są zgodne z polskimi przepisami. Jeśli cudzoziemiec jest zatrudniony/delegowany do Polski i wykonuje pracę na podstawie umowy o pracę, to jego warunki zatrudnienia nie mogą być mniej korzystne niż te, które gwarantują polskie przepisy prawa pracy czyli Kodeks pracy oraz inne ustawy regulujące prawa i obowiązki pracowników – mówi Monika Smulewicz.
Kary dla pracodawców za nielegalne zatrudnienie cudzoziemca
Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy określa wysokość kar za wykroczenia popełnione przez pracodawców w kontekście legalności zatrudnienia cudzoziemców. Ekspertka z HR na szpilkach wskazuje, że w obecnym stanie prawnym za nielegalne zatrudnienie cudzoziemca pracodawcy grozi grzywna od 1000 do 30000 zł. – Dodatkowo, np. jeśli zostanie wykazane, że pracodawca wprowadził cudzoziemca w błąd, wykorzystał zależność służbową lub niezdolność do należytego pojmowania przedsiębranego działania i doprowadził cudzoziemca do nielegalnego wykonywania pracy, podlega karze grzywny od 3000 zł do 30 000 zł – wylicza Smulewicz.
Syriusz pomoże zatrudniać cudzoziemców. Co to takiego?
W 2023 r. zatrudnianie cudzoziemców miało być zautomatyzowane za pomocą Syriusza. Na jakim etapie jest ta innowacja i na czym ma polegać? – Celem projektowanej ustawy o zatrudnianiu cudzoziemców jest usprawnienie procedur dotyczących powierzania pracy cudzoziemcom, zmniejszenie zaległości załatwiania spraw przez urzędy oraz ograniczenie występujących nadużyć, jak również pełna elektronizacja postępowań. Projekt ustawy jest już po etapie konsultacji i opiniowania publicznego – mówi Monika Smulewicz.
Zwraca ona uwagę, że w uzasadnieniu do projektu ustawy mowa jest o tym, że w celu rzeczywistego skrócenia terminów wydawania zezwoleń na pracę oraz usprawnienia procesu rozpatrywania spraw w tym zakresie projekt ustawy przewiduje pełną elektronizację procedury wydawania zezwoleń na pracę cudzoziemców począwszy od złożenia wniosku, aż po odbiór decyzji w tych sprawach. Postępowanie odwoławcze ma również być prowadzone elektronicznie. Zadania realizowane mają być poprzez system teleinformatyczny, którego funkcjonalności pozwolą na szybki dostęp do potrzebnych informacji bez angażowania wnioskodawcy lub niektórych instytucji. Oprogramowanie aplikacyjne Syriusz to dedykowany system teleinformatyczny wspomagający w sposób kompleksowy realizację statutowych zadań powiatowych urzędów pracy. Syriusz został wdrożony przez wszystkie 343 powiatowe urzędy pracy w Polsce. – Natomiast uzyskanie zezwolenia na pracę i przyjęcie oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi ma się odbywać się za pośrednictwem już istniejącego systemu informatycznego „Syriusz”, którego funkcjonalność ma zostać rozbudowana – tłumaczy Smulewicz.
Czy jest różnica w zatrudnianiu pracownika z terytorium UE i spoza niego?
Obywatelom krajów nienależących do UE może przysługiwać prawo do pracy w kraju UE i do takich samych warunków pracy, jakie mają zastosowanie do obywateli UE. Prawa te zależą jednak od obywatelstwa danej osoby i ewentualnie posiadania statusu członka rodziny obywatela Unii. – Obywatele państw spoza Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego lub Szwajcarii, mogą pracować w Polsce pod warunkiem, że są w posiadaniu odpowiedniego zezwolenie na pracę albo cudzoziemiec posiada zezwolenie jednolite na pobyt czasowy i pracę na warunkach określonych w tym zezwoleniu – mówi Smulewicz.
Ułatwienia w zatrudnianiu obywateli Ukrainy
Nasuwa się pytanie, czy w obecnej sytuacji politycznej związanej ze wzmożoną agresją Rosji na Ukrainę, władze Polski przewidziały uproszczoną procedurę zatrudniania Ukraińców. Specustawa pozwala polskim pracodawcom na warunkowe, legalne zatrudnianie cudzoziemców, którzy przyjechali do Polski nawet po wygaśnięciu ich zezwolenia na pobyt i pracę, w tym kontekście przepisy dotyczące zatrudniania Ukraińców są mniej restrykcyjne niż innych narodowości. – Obywatele tego kraju mogą pracować w Polsce na podstawie powiadomienia urzędu pracy. Oznacza to, że są zwolnieni z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę czy oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy. W styczniu 2023 r. znowelizowano ustawę o pomocy obywatelom Ukrainy i wprowadzono pewne zmiany w procedurze zatrudniania na podstawie powiadomienia – podsumowuje Monika Smulewicz.
