Dodatkowy urlop rodzicielski – nowe przepisy
Od 26 kwietnia 2023 roku obowiązują nowe przepisy kodeksu pracy. Nowelizacja była związana z koniecznością wdrożenia do polskiego porządku prawnego unijnych dyrektyw określanych jako dyrektywy work-life balance. Potoczna nazwa wiąże się z ich celem, którym jest umożliwienie rodzicom łączenia życia zawodowego z wychowaniem dzieci. Zmiany rzeczywiście są propracownicze i prorodzicielskie, a jedne z istotniejszych modyfikacji dotyczą właśnie wydłużenia urlopu rodzicielskiego i zasad jego wykorzystania.
Urlop rodzicielski przysługuje łącznie pracownikom – rodzicom. Został wprowadzony, aby dać możliwość sprawowania opieki nad dzieckiem. Po nowelizacji każdemu z rodziców przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego z ogólnego, wydłużonego wymiaru urlopu. Prawa nie można przenieść na drugiego z pracowników – rodziców dziecka. Dzięki temu zarówno mama, jak i tata dziecka mają możliwość spędzenia z potomkiem większej ilości czasu.
Dodatkowy urlop rodzicielski – ile tygodni?
Przepisy o dodatkowym urlopie rodzicielskim weszły w życie od końca kwietnia 2023 roku.
Obecnie rodzice mają prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze:
- 41 tygodni w razie przyjścia na świat w czasie porodu jednego dziecka;
- 43 tygodnie w przypadku porodu mnogiego.
Jeszcze dłuższy urlop rodzicielski jest zagwarantowany dla pracowników – rodziców, którzy dysponują zaświadczeniem stwierdzającym ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu dziecka (na podstawie art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”). Przysługuje im prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad dzieckiem w wymiarze do:
- 65 tygodni, jeśli na świat przyszło jedno dziecko;
- 67 tygodni w razie narodzin większej liczby dzieci przy jednym porodzie.
To istotne zmiany w porównaniu do wcześniejszych przepisów. Dawniej okres wolnego obejmował jedynie 32 tygodnie urlopu albo 34 tygodnie w zależności od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie. Mogli z niego skorzystać zarówno mama, jak i tata, jednak w praktyce ojcowie rzadko brali takie wolne.
Dodatkowy urlop rodzicielski dla ojca
Nowe przepisy przewidują w ramach łącznego limitu 9 tygodni urlopu rodzicielskiego dla matki oraz 9 tygodni dla ojca do wyłącznego wykorzystania. Dzięki temu nawet rezygnacja z urlopu rodzicielskiego przez tatę może obejmować tylko 32 tygodnie urlopu. Pozostałe 9 tygodni może wykorzystać jedynie ojciec.
Dodatkowe wolne to motywacja dla rodziców do wyrównania obowiązków w zakresie opieki nad dzieckiem. Warto zaznaczyć, że pracodawca nie może odmówić udzielenia takiego urlopu, dlatego dodatkowy urlop rodzicielski nie może się wiązać dla taty dziecka z problemami w pracy.
Dodatkowy urlop rodzicielski – przepisy przejściowe
Dostosowanie przepisów krajowych do unijnych dyrektyw miało miejsce dopiero w 2023 roku. W teorii opóźnienie wyniosło ponad pół roku, bo termin na wypełnienie tego obowiązku upłynął 2 sierpnia 2022 roku. Bez przepisów przejściowych liczba osób uprawnionych do urlopu rodzicielskiego znacznie by się ograniczyła.
Z tego powodu ustawodawca rozstrzygnął, że rodzice mający prawo do urlopu rodzicielskiego w okresie od 2 sierpnia 2022 do 26 kwietnia 2023 roku (czyli do dnia wejścia w życie nowelizacji kodeksu pracy) mogą skorzystać z dodatkowego urlopu rodzicielskiego w wymiarze 9 albo 24 tygodni.
Dodatkowy urlop rodzicielski w praktyce
Dodatkowy urlop rodzicielski to dla pracowników znaczne ułatwienie. 9 tygodni urlopu rodzicielskiego dla ojca daje mu możliwość spędzenia większej ilości czasu z dzieckiem. Brak możliwości przekazania tego wolnego na rzecz mamy sprawia z kolei, że tata jest bardziej zmotywowany do odsunięcia życia zawodowego w tym okresie na dalszy plan.
Z urlopu rodzicielskiego w ramach limitu mogą jednocześnie korzystać oboje pracownicy – rodzice dziecka. Wolne jest udzielane jednorazowo albo nie więcej niż w 5 częściach nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia.
Nowe zasady urlopu rodzicielskiego najłatwiej przedstawić na przykładach.
Przykład 1
Pan Artur i pani Ola – rodzice małej Anastazji – postanowili, że maksymalną przysługującą jednemu rodzicowi część urlopu rodzicielskiego wykorzysta pani Ola. Gdy zbliżał się koniec 32-tygodniowego okresu, w pracy Pana Artura zaczął się ważny projekt, w którym ojciec chciał wziąć udział. Pracownicy zastanawiali się, czy istnieje możliwość, aby pozostałe 9 tygodni urlopu z 41-tygodniowej puli w takich okolicznościach przenieść na Panią Olę.
Na podstawie art. 1821a § 4 kodeksu pracy nie ma takiej możliwości, ponieważ każdemu z pracowników – rodziców przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego z ogólnego wymiaru urlopu rodzicielskiego. Prawa nie można przenieść na drugiego z rodziców dziecka. Warto jednak pamiętać, że wolne może być wykorzystane w innym terminie bądź w częściach, a z urlopu rodzicielskiego mogą jednocześnie korzystać oboje rodzice.
Przykład 2
Po wykorzystaniu całego urlopu macierzyńskiego przez mamę Pani Anna i Pan Tomasz zastanawiają się, czy Pani Anna może wykorzystać jeszcze 20 tygodni urlopu rodzicielskiego i wrócić na jakiś czas do pracy. Pracownicy – rodzice dziecka nie wiedzą, co w takiej sytuacji stanie się z urlopem rodzicielskim 9 tygodni dla ojca.
Przepisy rozstrzygają, że urlop rodzicielski jest udzielany jednorazowo albo nie więcej niż w 5 częściach nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat. Każdemu z pracowników – rodziców dziecka przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego z łącznego wymiaru. Takiego uprawnienia nie można przenieść na drugiego z rodziców.
Pani Anna może tym samym skorzystać z 12 tygodni urlopu rodzicielskiego później, a nawet podzielić je na więcej części w ramach obowiązującego limitu. Pan Tomasz w takiej sytuacji nie traci prawa do dodatkowego urlopu rodzicielskiego, a nawet może skorzystać z pozostałej puli wolnego zamiast pani Anny czy podzielić swoje wolne. Rodzice muszą jedynie pamiętać, aby łączny wymiar wolnego był podzielony na maksymalnie 5 części.
Przykład 3
Dziecko Pani Iwony i Pana Macieja ma zaświadczenie o ciężkim i nieodwracalnym upośledzeniu powstałym w okresie prenatalnym. Mama korzysta z urlopu rodzicielskiego od stycznia 2023 roku. Nowe przepisy weszły w życie dopiero w kwietniu. Czy mimo to Pani Iwona ma prawo do dodatkowych 24 tygodni wolnego?
Tak, takie prawo zapewniają przepisy przejściowe. Pani Iwona i Pan Maciej muszą jednak pamiętać, że 9 tygodni urlopu z łącznego wymiaru 65 tygodni jest wyłącznym prawem drugiego rodzica – w tym przypadku taty dziecka.
Dodatkowy urlop rodzicielski - podsumowanie
Dodatkowy urlop rodzicielski jest rozwiązaniem prorodzicielskim i propracowniczym. Bezpośrednio przyczynia się do zacieśnienia więzi rodzinnych i zwiększenia zaangażowania w opiekę nad dzieckiem obojga rodziców. Zasady korzystania z dodatkowego urlopu nie są skomplikowane, dlatego warto, aby pracownicy znali swoje prawa i z nich korzystali.
