Czym jest całkowita niezdolność do pracy? Jakie świadczenia zapewnia?

Definicja całkowitej niezdolności do pracy

Zgodnie z art. 12. ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, niezdolną do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu.

Natomiast całkowicie niezdolna do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Z kolei za częściowo niezdolną do pracy uznaje się osobę, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.

Ponadto orzeczenie niezdolności do pracy może mieć charakter okresowy – jeśli wg wiedzy medycznej istnieją szanse na powrót do zdrowia umożliwiający podjęcia zatrudnienia albo trwały, kiedy nie ma takich rokowań.

Proces orzekania o niezdolności do pracy

Całkowitą niezdolność do pracy potwierdzają lekarze orzecznicy i komisje lekarskie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Aby dostać orzeczenie, należy wpierw uzyskać opinię lekarską o stanie zdrowia od lekarza pierwszego kontaktu bądź specjalisty. Następnie z tym zaświadczeniem, dokumentacją medyczną i wnioskiem udajemy się do oddziału ZUS. Po rozpatrzeniu wniosku instytucja wyznacza termin komisji lekarza orzecznika.

Lekarz orzecznik orzeka o całkowitej niezdolności do pracy lub czasowej, jej stopniu oraz ustala:

• datę powstania niezdolności do pracy;
• trwałość lub przewidywany okres niezdolności do pracy;
• związek przyczynowy niezdolności do pracy lub śmierci z określonymi okolicznościami, np. wypadkiem przy pracy albo chorobą zawodową;
• niezdolność do samodzielnej egzystencji;
• celowość przekwalifikowania zawodowego.

Co do zasady całkowitą niezdolność do pracy orzeka się na okres nie dłuższy niż 5 lat, chyba że wg wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu. Ponadto lekarz orzecznik może stwierdzić niezdolność do pracy do osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego, jeżeli osobie badanej brakuje mniej niż 5 lat do wieku emerytalnego. Na wydanie decyzji ZUS ma 30 dni.

Świadczenia dla osób całkowicie niezdolnych do pracy

W przypadku całkowitej niezdolności do pracy osobie poszkodowanej należy się odszkodowanie oraz świadczenie w postaci wypłaty renty.

Prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy ma osoba, która spełnia łącznie następujące warunki:

• ma orzeczenie o niezdolności do pracy;
• ma wymagany odpowiedni do wieku staż ubezpieczeniowy;
• niezdolność powstała w okresie: składkowym lub nieskładkowym, ale nie później niż 18 miesięcy od dnia, w którym skończył się okres składkowy albo nieskładkowy.

Powyższe warunki nie dotyczą osób, które mają orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy i udowodnią staż ubezpieczeniowy: co najmniej 20 lat w przypadku kobiet i 25 lat w przypadku mężczyzn.

Staż ubezpieczeniowy to suma okresów (lat, miesięcy i dni):

• składkowych, czyli kiedy składki na system ubezpieczeń społecznych, w tym fundusz rentowy ZUS, opłaca pracodawca lub samodzielnie osoba ubezpieczona;
• nieskładkowych, czyli m.in. okresy studiów, przebywania na zasiłku chorobowym albo otrzymywania świadczenia rehabilitacyjnego.

Wymagany staż ubezpieczeniowy zależy od wieku poszkodowanej osoby, w którym powstała niezdolność do pracy i wynosi:

• do 20 lat – 1 rok;
• od 20 do 22 lat – 2 lata,
• od 22 do 25 lat – 3 lata,
• od 25 do 30 lat – 4 lata,
• więcej niż 30 lat – 5 lat.

Powyższy warunek nie jest wymagany od osoby, która stała się całkowicie niezdolna do pracy w wyniku wypadku w drodze do pracy lub szkoły (w przypadku osób do 18 lat lub w ciągu 6 miesięcy od ukończenia nauki w szkole).

Aby otrzymać świadczenie, należy złożyć w ZUS wniosek wraz z wymaganymi załącznikami w tym dokumentami potwierdzającymi staż ubezpieczeniowy.

Po rozpatrzeniu wniosku ZUS może przyznać:

• stałą rentę – jeśli orzeczona została, trwała niezdolność do pracy;
• rentę na czas określony – w przypadku czasowej niezdolność do pracy;
• rentę szkoleniową – jeśli lekarz orzecznik uznał, że poszkodowany może pracować, ale nie w swoim zawodzie.

Renta szkoleniowa przyznawana jest na okres do 6 miesięcy albo od 6 do 36 miesięcy. W tym czasie urząd pracy ma obowiązek wyznaczyć termin spotkania i zaproponować szkolenia zawodowe.

Rencista uprawniony do renty z tytułu niezdolności do pracy ma również prawo do:

• dodatku pielęgnacyjnego, o ile lekarz orzekł też o niezdolność do samodzielnej egzystencji;
• dodatku kompensacyjnego,
• ryczałtu energetycznego.

Jeśli dana osoba miała polisę NNW, może też liczyć na wypłatę odszkodowania w ramach ubezpieczenia. Wysokość świadczenia zależy od umowy, a także rodzaju uszczerbku na zdrowiu.

Jak zapewnić wsparcie dla osób całkowicie niezdolnych do pracy?

Osoby całkowicie niezdolne do pracy mogą dorobić sobie do renty. Dlatego warto je mobilizować i zachęcać do podjęcia zatrudnienia, o ile nie ma przeciwwskazania medycznego. Dzięki temu będą miały kontakt z ludźmi i możliwość rozwoju.

Pracodawca może ułatwić funkcjonowanie pracownikowi z orzeczeniem poprzez dostosowanie warunków pracy i zapewnienie np. elastycznych godzin pracy, adaptację stanowiska, modyfikację obowiązków oraz indywidualne podejście.

Bardzo ważna jest też pomoc terapeutyczna. Tę można uzyskać w przychodniach i klinikach bezpłatnie w ramach ubezpieczenia zdrowotnego.

Asystent osobisty OzN – na czym polega ta praca?

W Polsce zawód asystenta osoby z niepełnosprawnością został wpisany do klasyfikacji zawodów w 2001 r. Kwalifikacje zdobywa się w szkole policealnej lub na kursach zawodowych. Jako asystent zawodowy mogą też pracować osoby posiadające kwalifikacje zawodowe: opiekuna osoby starszej, opiekuna medycznego, pedagoga, psychologa, terapeuty zajęciowego, pielęgniarki albo fizjoterapeuty. Warunkiem jest co najmniej 6-miesięczne doświadczenie w udzielaniu bezpośredniej pomocy osobom z niepełnosprawnościami.

Asystent osobisty ma być wsparciem dla osoby z niepełnosprawnością w pokonywaniu codziennych problemów, a także umożliwić jej aktywne uczestnictwo w życiu społecznym. Zakres wsparcia powinien być dostosowany do osobistych, potrzeb danej osoby.

Zakres zadań, które może wykonywać asystent to m.in.:

• wsparcie w wykonywaniu czynności osobistych, np. utrzymaniu higieny osobistej;
• pomoc w prowadzeniu gospodarstwa domowego, np. sprzątaniu mieszkania, dokonywaniu bieżących zakupów;
• asysta w przemieszczaniu się poza miejscem zamieszkania;
• wsparcie w podejmowaniu aktywności życiowej i komunikowaniu się z otoczeniem, np. wyjście na spacer, do kina; załatwianiu spraw urzędowych.

Powyższe wsparcie można bezpłatnie uzyskać w ramach rządowego programu. Nabór wniosków organizują urzędy gminy, starostwa powiatowe, centra pomocy rodzinie oraz organizacje pozarządowe.

Podsumowanie

Całkowita niezdolność do pracy na szczęście nie wyklucza z zupełnie z życia zawodowego i społecznego. Osoba z orzeczeniem może liczyć na rentę i odszkodowanie – o ile była ubezpieczona. Poza tym ma możliwość dorobienia. W przypadku orzeczenia niezdolność do samodzielnej egzystencji taka osoba może dodatkowo liczyć na wsparcie asystenta w codziennych czynnościach.