Co to jest bezrobocie strukturalne?
Bezrobocie w szerokim znaczeniu jest zjawiskiem społecznym, polegającym na tym, że osoby zdolne i chętne do podjęcia zatrudnienia, nie mogą go znaleźć. Z kolei za bezrobotną uważa się osobę niezatrudnioną, nie prowadzącą działalności gospodarczej ani innej pracy zarobkowej, jednocześnie będącą w gotowości do jej podjęcia.
Jednym z rodzajów tego zjawiska jest bezrobocie strukturalne. Można je rozpatrywać w ujęciu wąskim i szerokim, jednak zawsze jest to zjawisko długotrwałe. O bezrobociu strukturalnym sensu stricto mamy mówimy, gdy struktury podaży pracy są niedopasowane do struktur popytu na pracę w wymiarze branżowym, regionalnym lub kwalifikacyjnym. Znaczy to, że wielu bezrobotnych nie ma odpowiednich kwalifikacji, aby dostać pracę, lub są one nieadekwatne do aktualnego zapotrzebowania. Nie mają oni też środków na zmianę miejsca zamieszkania, tam, gdzie dostaliby zatrudnienie.
Bezrobocie strukturalne sensu largo obejmuje bezrobocie strukturalne sensu stricto, bezrobocie frykcyjne (tymczasowe) oraz bezrobocie instytucjonalne powstające z powodu czynników, oraz zachęt rządowych i społecznych np. wysokich zasiłków.
Przyczyny bezrobocia strukturalnego
Najważniejsze przyczyny bezrobocia strukturalnego to:
- brak odpowiedniego wykształcenia i kompetencji przez pracowników – najbardziej narażeni na bezrobocie tego typu są osoby niewykwalifikowane, o wąskiej specjalizacji, na którą w danym momencie nie ma zapotrzebowania albo jest ono znikome;
- automatyzacja i robotyzacja – postęp technologiczny sprawia, że coraz częściej maszyny zastępują ludzi w prostych i powtarzalnych pracach, co sprawia, że coraz bardziej i szybciej kurczy się liczba wolnych stanowisk dla osób z niskimi albo bez kwalifikacji;
- zamykanie dużych zakładów pracy np. szwalni, kopalni, huty albo fabryki jest równoznaczne z utratą pracy przez tysiące osób, większość z nich nie jest na tyle mobilna, aby szukać zatrudnienia w innych miejscowościach lub za granicą, albo są niezdolni do przebranżowienia się;
- niedostosowanie kierunków nauczania do aktualnego lub przewidywanego zapotrzebowania pracodawców – jeśli szkoły i uczelnie kształcą uczniów, bez porozumienia z pracodawcami, mogą wypuszczać na rynek pracy specjalistów, których nikt nie potrzebuje; w efekcie takie osoby długo szukają pracy, albo aby ją dostać muszą się przekwalifikować;
- wysokie zasiłki i pomoc socjalna dla bezrobotnych często powodują spadek zainteresowania poszukiwaniem i podejmowaniem zatrudnienia.
Konsekwencje bezrobocia strukturalnego
Trwałe bezrobocie strukturalne negatywnie wpływa na bezrobotnego, jak i na całą gospodarkę. Utrata pracy, szczególnie dla osób, które przepracowały w jednym zakładzie wiele lat, to duże obciążenie psychiczne i finansowe. Nawet jeśli zwolnieni dostali odprawy, to i tak, zanim znajdą zatrudnienie będą zmuszeni żyć z oszczędności, lub posiłkować się zasiłkami. Brak pieniędzy i pracy rodzi poczucie bezsilności, złości i frustracji, pogarsza relacje społeczne i sprzyja izolacji. Jeśli taki stan będzie się przeciągał, często dochodzi do wykluczenia społecznego spowodowanego biedą, zatarcia więzi rodzinnych, zaniżonej samooceny, a nawet depresji.
Dla gospodarki duże bezrobocie to mniejsza siła nabywcza konsumentów. Bezrobotni mniej wydają, więc gospodarka spowalnia, ponieważ podaż znacznie przewyższa popyt. A to prowadzi do pogorszenia stanu finansów publicznych i może doprowadzić do recesji.
Długotrwałe bezrobocie w wielu przypadkach wiąże się z koniecznością przekwalifikowania. Dla pracowników jest to szansa na nową pracę, a dla pracodawców na wyszkolenie wartościowego specjalisty. Dzięki temu bezrobotni mogą zapełnić lukę kadrową w danej branży.
Przykłady bezrobocia strukturalnego
Wzorcowym przykładem bezrobocia strukturalnego było likwidowanie Państwowych Gospodarstw Rolnych, czyli PGR-ów w okresie transformacji ustrojowej Polski. Wtedy z dnia na dzień tysiące pracowników stało się bezrobotnymi. Wielu z nich miało za niskie kwalifikacje, aby znaleźć pracę w innych zakładach, a inni z kolei pracowali w zawodach, które przestały być potrzebne. Podobna sytuacja miała miejsce z hutami, fabrykami oraz szwalniami.
Przykładem z obcych czasów może być automatyzacja linii montażowych. W takich zakładach roboty zastępują najniższą kadrę, która nie ma kompetencji, aby przejść na inne stanowiska albo obsługiwać maszyny i zostają strukturalnymi bezrobotnymi.
Jak zmniejszyć bezrobocie strukturalne?
Zwalczanie długotrwałego bezrobocia strukturalnego jest trudne i wymaga wiele wysiłku i środków, a także otwarcia na zmiany. Oczywiście najprostszym sposobem jest tworzenie nowych miejsc pracy, jednak nie zawsze jest to możliwe na taką skalę, aby skutecznie zmniejszyć bezrobocie. Wobec tego instytucje i urzędy mogą oferować szkolenia i kursy pozwalające nauczyć się nowych zawodów oraz wspierać samodzielne inicjatywy bezrobotnych, np. chcących otworzyć własne działalności albo dofinansowywać koszty dojazdu do pracy poza granicami miejsca zamieszkania.
Inne rodzaje bezrobocia
Bezrobocie można podzielić ze względu na czas trwania, przyczyny i konsekwencje, jakie wywołuje, miarę oraz terytorium, jakie obejmuje.
Zatem bezrobocie dzielimy na:
- krótkookresowe – trwające do trzech miesięcy;
- średniookresowe – trwające od czterech do sześciu miesięcy;
- długookresowe – trwające od siedmiu do dwunastu miesięcy;
- długotrwałe (chroniczne) – kiedy to osoba pozostaje bez pracy powyżej jednego roku.
Biorąc pod uwagę przyczynę bezrobocia, wyróżniamy:
- bezrobocie strukturalne;
- bezrobocie frykcyjne, inaczej nazywane przejściowym albo tymczasowym, ponieważ dotyczy osób, które z jakiegoś powodu chcą lub muszą zmienić pracę albo wrócić do pracy, jest to zjawisko naturalne wynikające z procesu likwidacji istniejących i tworzenia się nowych miejsc pracy;
- bezrobocie koniunkturalne, zwane cyklicznym, ponieważ związane jest ściśle związane ze wzrostem i spadkiem gospodarczym i jest zjawiskiem powtarzalnym;
- bezrobocie sezonowe – związane z konkretnymi branżami i zawodami, które są aktywne tylko w danym okresie roku.
Bezrobocie dzielimy również na:
- jawne rejestrowane, które jest określane na podstawie ewidencji urzędów pracy;
- jawne rzeczywiste – ustalane na podstawie badania BAEL;
- ukryte – odnosi się do osób oficjalnie bez pracy, ale nie zarejestrowanych w urzędach jako bezrobotni.
Z uwagi na rozpiętość przestrzenną bezrobocie można podzielić na:
- bezrobocie globalne – dotyczy całego świata;
- bezrobocie powszechne – występujące masowo na terenie danego kraju;
- bezrobocie lokalne – istniejące w danym regionie.
Podsumowanie
Bezrobocie systemowe to długotrwałe zjawisko, które jest wynikiem niedopasowania rynku pracy do aktualnych potrzeb przedsiębiorców. Zwykle jest efektem upadłości zakładów z danej branży, nauki niepotrzebnych zawodów oraz automatyzacją przedsiębiorstw. Tak naprawdę jedynym wyjściem dla bezrobotnych na szybkie znalezienie pracy, jest zmiana branży lub zawodu.
