Bezrobocie koniunkturalne – czym jest? Jakie są jego skutki?

Bezrobocie koniunkturalne – co to?

Bezrobocie jest zjawiskiem społecznym, polegającym na tym, że grupa ludzi zdolnych i chętnych do podjęcia pracy zarobkowej, nie jest w stanie jej dostać. Ludzie bezrobotni nie są nigdzie zatrudnieni, nie prowadzą działalności gospodarczej ani żadnej innej aktywności zarobkowej.

Wyróżnia się kilka rodzajów bezrobocia, są to m.in.:

• bezrobocie frykcyjne – nazywane przejściowym albo tymczasowym, jest to zjawisko naturalne wynikające ze zmian zapotrzebowania na pracę i procesu zamknięcia stanowisk istniejących i tworzenia nowych miejsc pracy;
• bezrobocie strukturalne – powstaje w wyniku zmian strukturalnych zachodzących w danej gospodarce;
• bezrobocie technologiczne – powstaje w wyniku wprowadzenia w zakładach pracy np. automatyzacji;
• bezrobocie sezonowe – związane jest z konkretnymi branżami, które oferują zatrudnienie w określonych porach roku, np. zbiór owoców i warzyw;
• bezrobocie koniunkturalne – zależne od kondycji gospodarki.

Bezrobocie koniunkturalne, nazywane jest cyklicznym albo keynesowskim. Jak sama nazwa wskazuje, jest powtarzalne, a brak zatrudnienia wynika z aktualnej sytuacji gospodarczej w kraju lub danym regionie. Ten rodzaj bezrobocia został po raz pierwszy zdefiniowany przez angielskiego ekonomistę J.M. Keynesa w latach 30. XX w., stąd wzięła się jedna z jego nazw.

Definicja koniunktury gospodarczej wg Wielkiej Encyklopedii PWN to całokształt wskaźników makroekonomicznych charakteryzujących stan gospodarki danego kraju lub rynku, pozwalających ocenić tendencje rozwojowe. Koniunktura podlega wskaźnikom zależnym głównie od cyklu koniunkturalnego, ale wpływ na nią mają też inne czynniki np. sezonowy popyt oraz okoliczności nieprzewidywalne np. nieurodzaj w rolnictwie lub klęski żywiołowe.

Cykl koniunkturalny składa się z faz:

• ożywienia – cechuje się dużą dynamiką, wzrostem PKB oraz spadkiem bezrobocia, ale jednocześnie wzrostem cen i płac;
• szczytu – kiedy gospodarka osiąga najwyższy możliwy poziom ożywienia, a PKB jest w tym okresie najwyższe;
• kryzysu – maleje produkcja, PKB spada, rośnie bezrobocie, spadają ceny i wynagrodzenie;
• depresji – jest moment spadku dla gospodarki, gdzie utrzymują się wskaźniki z fazy kryzysu.

W dużym uproszczeniu oznacza to, że w czasie gdy następuje spowolnienie gospodarcze i nadchodzi kryzys, zmniejsza się zapotrzebowanie na pracę w danych branżach, dochodzi do redukcji miejsc pracy, więc bezrobocie rośnie. Jak tylko sytuacja na danym rynku się poprawia, zauważalny jest spadek liczby bezrobotnych, ponieważ przedsiębiorstwa znowu szukają pracowników. Tak powstające bezrobocie nazywamy koniunkturalnym. 

Bezrobocie koniunkturalne – przyczyny i skutki

Bezrobocie keynesowskie zasadniczo nie zależy od pracowników, jednak to oni odczuwają je najbardziej.

Przyczyny bezrobocia koniunkturalnego

Bezpośrednią przyczyną bezrobocia koniunkturalnego są wahania wskaźników makroekonomicznych, które wpływają na poziom zatrudnienia. Mogą to być np.:

• spadek popytu na towary i usługi – w czasie kryzysu ludzie są mniej skłonni do wydawania pieniędzy, takie zachowanie konsumentów prowadzi do zmniejszenia produkcji przez producentów i w efekcie do zwolnień pracowników;
• ograniczenie inwestycji w nowe technologie i rozwój, co zmniejsza zapotrzebowanie na pracowników;
• bardzo wysokie koszty produkcji i zatrudnienia – w czasach niskiej koniunktury przedsiębiorcy ograniczają wydatki, aby utrzymać rentowność swojego biznesu, jednym z takich działań jest zwolnienia;
• emigracja zarobkowa, która jest wynikiem wyjazdu znacznej liczby osób w wieku produkcyjnym za granicę, co może utrudniać wyjście z kryzysu, a nawet go pogłębiać.

Nie zapominajmy, że na gospodarkę wpływają też czynniki nieprzewidywalne, które także mogą przyczyniać się do załamania ekonomicznego i powstania bezrobocia koniunkturalnego. Są to m.in. wojny; klęski żywiołowe, takie jak pożary i powodzie; pandemie.

Skutki bezrobocia koniunkturalnego

Bezrobocie cykliczne przynosi negatywne skutki dla całego kraju lub regionu.

W przypadku gospodarki najbardziej odczuwalne następstwa to:

• redukcja miejsc pracy – firmy w celu uniknięcia strat zwalniają pracowników;
• długotrwały spadek popytu na towary i usługi powoduje obniżenie cen, co w dalszej kolejności może doprowadzić do deflacji;
• obniżenie produkcji powoduje mniejszą dostępność towarów;
• wahania cen na giełdzie;
• zahamowanie rozwoju gospodarczego;
• emigracja zarobkowa – czyli odpływ ludzi w wieku produkcyjnym do innych krajów;
• ubożenie państwa i pogłębienie się kryzysu;
• dodatkowe obciążenie budżetu państwa – wzrost bezrobocia koniunkturalnego oznacza zwiększenie środków na wypłatę zasiłków dla bezrobotnych, pomoc socjalną i aktywizację bezrobotnych;
• wzrost tzw. szarej strefy.

Skutki społeczne:

• obniżenie płac i życie z zasiłku dla bezrobotnych powoduje zubożenie społeczeństwa;
• w miejscach, gdzie odnotowano wysoki wskaźnik bezrobocia, statystycznie częściej popełniane są przestępstwa i inne negatywne zdarzenia takie jak kradzieże i rozboje;
• długotrwałe wysokie bezrobocie może doprowadzić do niepokojów społecznych – frustracja, rosnące zniecierpliwienie oraz utrudnione znalezienie pracy przyczyniają się do różnych strajków i rozruchów;
• utrata zaufania do rządzących, która sprawia, że do głosu mogą dochodzić populistyczne ugrupowania polityczne.

Brak zatrudnienia będący wynikiem sytuacji gospodarczej w kraju odbija się także na jednostce i rodzinie. Skutki bezrobocia koniunkturalnego dla jednostki to:

• brak pracy, nawet krótkookresowy powoduje stres, niepewność i poczucie bezsilności;
• brak zatrudnienia i stałego dochodu dla wielu oznacza problemy finansowe: niemożność spłaty wszystkich zobowiązań, np. rat kredytu albo opłat może prowadzić do spirali zadłużenia, z której ciężko jest się wydostać;
• ludzie bezrobotni często podupadają na zdrowiu fizycznym; kłopoty finansowe sprawiają, że nie stać ich na prywatne leczenie i wykupywanie leków, co pogłębia istniejące choroby i przyczynia się do powstania nowych;
• zagrożenie alkoholizmem;
• brak odpowiedzi na wysłane CV albo odrzucenie po rozmowach kwalifikacyjnych, po jakimś czasie może prowadzić do frustracji, obniżenia samooceny, a nawet depresji;
• osoby bezrobotne często borykają się z problemami natury psychicznej np. lękami i depresją, co w skrajnych przypadkach może doprowadzić do prób samobójczych.

Bezrobocie jednego członka rodziny stanowi wyzwanie dla wszystkich. Osoba pozostająca bez pracy często jest nerwowa i drażliwa, co może prowadzić do kłótni w domu, a niekiedy nawet rozwodów. Pozytywnym emocjom nie sprzyja też emigracja zarobkowa. Rozstania są często obarczone lękiem, zazdrością o partnera, a także strachem o przyszłość.

Jednocześnie bezrobocie dla wielu jednostek jest motywujące. Tacy ludzi zaczynają myśleć kreatywnie, szukają innych możliwości zarobkowania i niszy, w której mogą wykorzystać swoje umiejętności. Niekiedy z takich pomysłów powstają dobrze prosperujące biznesy, które rozwijają się, gdy zmieni się koniunktura.

Metody walki z bezrobociem koniunkturalnym

Sposoby walki z bezrobociem zależą od sytuacji gospodarczej w danym kraju lub regionie. 

Niemniej jednak najczęściej stosowanymi metodami są:

• pośrednictwo w szukaniu pracy przez wyspecjalizowane instytucje oraz doradztwo zawodowe;
• wypłata zasiłków dla bezrobotnych oraz przyznawanie zapomóg socjalnych dla najbiedniejszych;
• roboty publiczne dla bezrobotnych;
• finansowanie szkoleń i kursów zawodowych;
• programy aktywizacji zawodowej np. organizacja staży i szkoleń;
• dotacje państwa dla osób podejmujących pracę poza miejscem zamieszkania np. do biletów komunikacji publicznej;
• oferowanie niskooprocentowanych lub bezzwrotnych pożyczek dla przedsiębiorców na rozwój firmy, np. na zakup niezbędnych narzędzi;
• zwolnienie ze składek ZUS dla przedsiębiorców na początku prowadzenia działalności, celem obniżenia kosztów i tym samym zachęcenia bezrobotnych do otwierania własnych biznesów;
• obniżenie stóp procentowych, co sprawi, że więcej osób będzie wykazywało odpowiednio wysoką zdolność kredytową, a raty staną się niższe, dzięki czemu powinien wzrosnąć konsumpcjonizm, który na nowo napędzi mechanizmy rynkowe;
• obniżenie stawek podatkowych lub wprowadzenie zwolnień i ulg inwestycyjnych, to działanie, które ma na celu zachęcenie przedsiębiorców do zwiększenia zatrudnienia i inwestowania na danym terenie;
• obniżenie wieku emerytalnego, ma zmniejszyć ilość zasobów ludzkich zdolnych do podjęcia pracy;
• efektywny system zabezpieczeń społecznych: emerytury pomostowe, odprawy.
• obniżenie czasu pracy, co miałoby wymusić wzrost zatrudnienia.

Państwo walcząc z bezrobociem koniunkturalnym, nie może zapominać o wsparciu osób pozostających bez pracy na każdej płaszczyźnie. Kompleksowa pomoc powinna składać się z przyznawania zasiłków dla bezrobotnych, organizacji szkoleń ułatwiających znalezienie pracy i kursów zawodowych, gdzie można zdobyć nowe umiejętności, a także dostępu do ośrodków zdrowia i poradni psychologicznych.