Badania okresowe w pracy – najważniejsze informacje
Obowiązki pracodawcy w kwestii profilaktyki ochrony zdrowia pracowników reguluje Kodeks pracy oraz Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy.
Art. 229 k.p. stanowi, że każdy pracownik podlega obowiązkowym badaniom okresowym. Są one przeprowadzane na podstawie skierowania od pracodawcy oraz na jego koszt i w czasie godzin pracy. Bez orzeczenia o braku przeciwwskazań nie można podjąć pracy.
Rozporządzenie określa częstotliwość i zakres badań w odniesieniu do czynników szkodliwych dla zdrowia oraz uciążliwych.
Badania okresowe – kto pilnuje terminu?
Ponieważ badania okresowe, kontrolne oraz wstępne odbywają się na podstawie skierowania pracodawcy, to jego obowiązkiem jest dopilnowanie wszystkich terminów.
Zaświadczenia lekarskie oraz orzeczenia stanowią dokumentację pracowniczą, stąd działy HR mają dostęp do niezbędnych informacji. Brak aktualnych badań wiąże się z konsekwencjami:
- pracownik traci prawo do kontynuowania pracy;
- pracodawcy grozi kara od 1000 do nawet 30 tys. zł.
Ważność skierowania na badania okresowe – ile wynosi?
Przepisy nie regulują terminowości skierowania na badanie okresowe. Zatem nie może ono ulec przeterminowaniu. Powszechnie przyjmuje się, że skierowanie na badania okresowe pracownika, powinno być wystawione w takim terminie, aby umożliwić mu stawienie się u lekarza w dogodnym dniu. Zazwyczaj pracodawca przygotowuje dokument 30 dni przed upływem ważność badań okresowych medycyny pracy wystawionych poprzednio.
W tym przypadku najważniejsze jest, aby pracownik uzyskał orzeczenie dopuszczające do dalszej pracy, ponieważ bez niego nie może podjąć obowiązków służbowych.
Badania okresowe – co ile trzeba je robić po 50. roku życia?
Częstotliwość wykonywania badań okresowych po 50. roku życia zależy głównie czynników niebezpiecznych, szkodliwych lub uciążliwych. Terminy są określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej. Jednak zgodnie z przepisami lekarz wykonujący badania okresowe ma prawo ustalić krótszy termin, niż wynika to z przepisów, jeśli wskazuje na to stan zdrowia pracownika. Zasadniczo osoby po 45. i 50. roku życia muszą wykonywać je częściej niż ich młodsi koledzy.
Przykładowo zawodowy kierowca standardowo podlega badaniom okresowym co 5 lat. Natomiast jeśli pracownik skończył 60 lat, to częstotliwość wynosi co 2,5 roku.
Z kolei badania okresowe pracowników po 50. roku życia pracujących na wysokościach wykonuje się co 1-2 lata, a tych, co muszą wykazać się sprawnością psychoruchową co rok.
Natomiast praca związana z obsługą narzędzi, maszyn i urządzeń poruszających się poza drogami publicznymi np. wózków widłowych wymaga odnowienia orzeczenia i badań okresowych co 2-3 lata.
Jaki jest zakres badań okresowych pracownika?
Pracodawca jest zobowiązany, aby w skierowaniu na badania lekarskie określić charakter wykonywanej pracy oraz wskazać czynniki szkodliwe i/lub uciążliwe na danym stanowisku pracy. Na tej podstawie lekarz medycyny pracy przeprowadza podstawowe badania oraz kieruje pracownika na specjalistyczne.
Pracownicy, idąc do przechodni, nie muszą mieć przy sobie żadnych wyników badań. To lekarz określa, jakie są niezbędne. Standardowo w gabinecie lekarz medycyny pracy przeprowadza wywiad z pracownikiem i wykonuje podstawowe pomiary, do których należą:
- ciśnienie krwi;
- badania osłuchowe.
W trakcie wywiadu lekarz zbiera też informacje na temat:
- chorób przewlekłych;
- przyjmowanych leków;
- nałogów;
- chorób występujących w rodzinie;
- przebytych operacji i ewentualnych urazów.
Zasadnicze badania, na jakie kieruje lekarz to podstawowe badanie krwi i moczu, RTG płuc i badanie wzroku (jeśli dana osoba pracuje przy komputerze). Zgodnie z przepisami osoby zatrudnione na stanowisku kierowcy oraz pracownicy korzystający z samochodów służbowych, a także prywatnych do celów zawodowych muszą regularnie poddawać się badaniom psychotechnicznym. Ci pracownicy muszą też liczyć się z tym, że dostaną skierowanie na badania okulistyczne oraz laryngologiczne.
Zakres badań profilaktycznych wynikających z występowania czynników niebezpiecznych, szkodliwych lub uciążliwych określa załącznik do rozporządzenia Ministra Zdrowia.
Czy należy się dzień wolny na badania okresowe?
Zgodnie z przepisami okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadza się w miarę możliwości w godzinach pracy. Pracownik nie musi brać zwolnienia albo urlopu. Za czas niewykonywania obowiązków służbowych z powodu badań okresowych przysługuje mu normalnie wynagrodzenie, a jeśli w związku z nimi musi udać się do innej miejscowości, pracodawca jest zobowiązany do zwrotu kosztów przejazdu według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych.
Co do zasady dzień badania okresowego medycyny pracy nie jest dniem wolnym. Taka osoba po otrzymaniu orzeczenia powinna wrócić do pracy. Jednak to ile czasu na badania okresowe trzeba przeznaczyć, zależy od liczby lekarzy specjalistów, którzy muszą nas przebadać. Niekiedy zajmuje to nawet cały dzień.
Przy czym warto pamiętać, że wiele firm w regulaminie wewnątrzzakładowym określa, czy pracownik po badaniach okresowych ma wracać w tym dniu do pracy, czy może odpocząć. Jest to ważne w przypadku osób wykonujących obowiązki zmianowo i badań, których nie da się wykonać w trakcie godzin pracy.
Pracownik nie przeszedł badań okresowych – co dalej?
Pracodawca nie może dopuścić do pracy osoby bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku i w warunkach opisanych w skierowaniu na badania okresowe. Zatem negatywne orzeczenie lub zakwestionowanie nawet jednego z obowiązków koniecznych do wykonywania na danym stanowisku może być przyczyną rozwiązania umowy o pracę z zachowaniem okresu wypowiedzenia. Oczywiście pracodawca może zaproponować takiej osobie inne zajęcie, ale to wiąże się z kolejnym badaniem wstępnym.
Inna sytuacja będzie miała miejsce, jeśli lekarz orzecznik stwierdzi u pracownika objawy choroby zawodowej. Wtedy pracodawca zgodnie z art. 230 k.p. ma obowiązek przenieść taką osobę do innej pracy nienarażającej go na działanie czynnika, który wywołał te objawy w terminie i na określony w orzeczeniu czas.
Jeżeli przeniesienie do innej pracy powoduje obniżenie wynagrodzenia, to pracownikowi przysługuje dodatek wyrównawczy przez okres nieprzekraczający 6 miesięcy.
Powyższe zasady stosuje się do osób, które utraciły zdolność do wykonywania dotychczasowej pracy wskutek wypadku przy pracy, ale nie zostały uznane za niezdolne do pracy w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Badania wstępne i kontrolne – czym się różnią?
Na badania wstępne kieruje się:
- nowe osoby przyjmowane do pracy;
- pracowników młodocianych przenoszonych na inne stanowiska pracy;
- pracowników przenoszonych na stanowiska pracy, na których występują inne czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe.
Badania kontrolne dotyczą pracowników, którzy przebywali na zwolnieniu lekarskim trwającym dłużej niż 30 dni. Mają one na celu sprawdzenie, czy pracownik nie utracił zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku. Badania te wykonuje się, nawet jeśli jeszcze nie upłynął termin ważności tych okresowych.
Badania wstępne wykonuje się przed rozpoczęciem świadczenia pracy, a kontrolne w trakcie trwania stosunku pracy.
Podsumowanie
Badania okresowe są obowiązkowe dla wszystkich pracowników. Bez nich nie można podjąć pracy. Pracodawca wystawia skierowanie na badania okresowe i to on za nie płaci. Pracownik powinien je wykonać w czasie pracy i nie może ich odmówić.
Co do zasady badania wykonuje się nie częściej niż raz w roku, ale nie rzadziej niż pięć lat. O częstotliwości decyduje lekarz medycyny pracy na podstawie kondycji pracownika i występujących czynnikach szkodliwych abo uciążliwych. Zasadniczo badania okresowe pracowników po 50 roku życia odbywają się częściej niż ich młodszych kolegów. Jeśli lekarz w orzeczeniu napisze, że są przeciwwskazania do wykonywania obowiązków, to pracodawca może z nim rozwiązać umowę o pracę z zachowaniem okres wypowiedzenia. Natomiast w przypadku stwierdzenia choroby zawodowej musi przenieść taką osobę do innej pracy na czas określony w orzeczeniu.
