Udzielenie urlopu rodzicielskiego – podstawa prawna
Urlop rodzicielski jest uregulowany w przepisach kodeksu pracy. Nowelizacją z 9 marca 2023 roku wdrożono do polskiego porządku prawnego dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) z dnia 20 czerwca 2019 roku w sprawie równowagi między życiem prywatnym rodziców i opiekunów (2019/1158), która przewiduje obowiązek wdrożenia w państwach członkowskich określonych, propracowniczych zasad dotyczących urlopu rodzicielskiego.
Zgodnie z art. 1821a § 1 kodeksu pracy pracownicy – rodzice mają prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad dzieckiem w wymiarze do:
- 41 tygodni w razie urodzenia się jednego dziecka przy jednym porodzie;
- 43 tygodni w razie urodzenia się dwojga lub więcej dzieci przy jednym porodzie.
Urlop rodzicielski ulega wydłużeniu odpowiednio do 65 i 67 tygodni w przypadku rodziców, którzy dysponują zaświadczeniem od lekarza o ciężkim i nieodwracalnym upośledzeniu albo nieuleczalnej chorobie dziecka, która zagraża życiu, powstałej w czasie porodu lub w prenatalnym okresie rozwoju.
Urlop rodzicielski w określonym w kodeksie pracy wymiarze przysługuje łącznie obojgu pracownikom – rodzicom dziecka. W ramach łącznego limitu mogą z niego korzystać w tym samym czasie. Do niedawna to głównie od wyboru rodziców zależało, w jaki sposób skorzystają z takiego wolnego. W praktyce często okazywało się, że prawie pełny wymiar urlopu rodzicielskiego zużywała matka. Wspominana nowelizacja wprowadziła zmiany, aby zapewnić zaangażowanie w wychowanie nowonarodzonego dziecka obojga rodziców. Tak właśnie pojawiło się 9 tygodni urlopu rodzicielskiego dla ojca.
9 tygodni dla ojca – zasady przyznawania urlopu rodzicielskiego
Urlop dla ojca po urodzeniu dziecka w wymiarze 9 tygodni został wprowadzony przez art. 1821a § 4 kodeksu pracy. Zgodnie z jego brzmieniem każdemu z pracowników – rodziców dziecka przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego z wymiaru urlopu rodzicielskiego. Takiego wolnego nie można przenieść na drugiego z rodziców.
Jak urlop 9 tygodni dla ojca wygląda w praktyce? Jeśli rodzice dziecka postanowią, że skorzystają z całego urlopu rodzicielskiego w wymiarze 41 tygodni, a pociechą co do zasady zajmie się matka, będzie jej przysługiwało wolne o długości 32 tygodni. Z pozostałych 9 tygodni skorzysta tata.
W tym celu trzeba złożyć wniosek o urlop rodzicielski dla ojca. Pismo może mieć formę papierową albo elektroniczną i powinno być dostarczone do pracodawcy minimum 21 dni przed planowanym rozpoczęciem korzystania z urlopu.
We wniosku trzeba wskazać:
- imię i nazwisko pracownika;
- czas, na który ma być udzielony urlop;
- wykorzystane do tej pory części urlopu rodzicielskiego.
Warto podkreślić, że pracodawca jest zobowiązany uwzględnić wniosek pracownika. Jeśli rodzice wnioskują o przedłużony urlop rodzicielski, do pisma muszą dołączyć zaświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”.
Urlop rodzicielski w częściach – czy możliwy jest podział?
Łączny wymiar urlopu rodzicielskiego jest stosunkowo długi. Z tego powodu ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie regulacji, które umożliwiają jego podział na części. Zgodnie z art. 1821c kodeksu pracy urlop rodzicielski jest udzielany jednorazowo albo nie więcej niż w 5 częściach nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia. Części nie muszą być równe.
Po wprowadzeniu 9 tygodni urlopu rodzicielskiego dla ojca niektórzy mieli wątpliwości, czy regulacja dotycząca możliwości podziału urlopu rodzicielskiego na części znajdzie zastosowanie również w tym przypadku. Prawnicy stoją jednak na stanowisku, że skoro art. 1821c kodeksu pracy nie obejmuje odrębnej regulacji w stosunku do urlopu dla ojca po urodzeniu dziecka w wymiarze 9 tygodni, to w tym przypadku zasady są niezmienne. Omawiany przepis dotyczy tym samym całego urlopu rodzicielskiego, w tym 9 tygodni dla ojca.
To bardzo ważne wnioski z punktu widzenia praktycznego. Załóżmy, że rodzice dziecka umówią się, że matka dziecka wykorzysta maksymalny przysługujący jej okres urlopu rodzicielskiego – 32 tygodnie. W takiej sytuacji tata skorzysta z urlopu rodzicielskiego dla ojca o długości 9 tygodni. Jeśli matka wykorzysta swoją część wolnego w jednej części, to tata ma prawo podzielić swój urlop na cztery części (łącznie 5 części – które mieszczą się w limicie).
Takie rozwiązanie może być użyteczne, zarówno biorąc pod uwagę obowiązki zawodowe, jak i sprawowanie osobistej opieki nad małym dzieckiem oraz wsparcie partnerki. Analogicznie, jeśli matka dziecka podzieli w takiej sytuacji swój urlop na dwie części, tata będzie mógł skorzystać z 9 tygodni urlopu rodzicielskiego dla ojca w maksymalnie trzech częściach.
Urlop rodzicielski dla ojca, gdy matka nie pracuje
Prawo do urlopu macierzyńskiego jest zarezerwowane dla mam, które pracują zawodowo. Ze względu na fakt, że pod potocznym pojęciem urlopu tacierzyńskiego kryje się w praktyce część urlopu macierzyńskiego, którą pracujący rodzice mogą się wymienić, brak ubezpieczenia matki nie powoduje przeniesienia prawa do urlopu macierzyńskiego na ojca.
Tata dziecka, mający status pracownika, będzie miał prawo do urlopu macierzyńskiego tylko w określonych, wyjątkowych sytuacjach, czyli przede wszystkim w razie:
- zgonu matki dziecka nieobjętej ubezpieczeniem społecznym;
- porzucenia dziecka przez matkę nieobjętą ubezpieczeniem społecznym;
- braku możliwości objęcia przez nieobjętą ubezpieczeniem matkę dziecka opieki nad nim, jeśli matka legitymuje się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji.
Sytuacja wygląda jednak całkiem inaczej, jeśli chodzi o urlop rodzicielski. W razie urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie pracujący rodzice mają do dyspozycji 41 tygodni takiego wolnego. Prawo do urlopu jest co do zasady łączne, jednak 9 tygodni wolnego jest zarezerwowane wyłącznie dla każdego z rodziców – pracowników.
Z tych względów, jeśli matka nie pracuje, ojciec dziecka zachowa prawo do skorzystania z urlopu rodzicielskiego w wymiarze maksymalnie 32 tygodni. Jednocześnie z 9 tygodni wolnego nie skorzysta wtedy matka dziecka, ponieważ nie jest ubezpieczona.
9 tygodni dla ojca - podsumowanie
Każdy młody rodzic powinien wiedzieć, jakie urlopy po urodzeniu dziecka są zagwarantowane przez przepisy. W ramach nowelizacji kodeksu pracy z 2023 roku wprowadzono do polskiego porządku prawnego nowe zasady związane z korzystaniem z urlopu rodzicielskiego. Najważniejsza zmiana dotyczy wdrożenia 9 tygodni urlopu rodzicielskiego tylko dla ojca. Taka regulacja sprzyja równemu podziałowi opieki między matki i ojców. Urlop rodzicielski można wygodnie rozłożyć na części, dostosowując wolne do potrzeb osobistych i zawodowych młodej rodziny.
